Negatief zelfbeeld
Zowel kinderen als jongeren kunnen zich in een bepaalde fase van hun leven erg onzeker voelen. In de meeste gevallen lijkt dit samen te vallen met een levensgebeurtenis, bijvoorbeeld het beginnen in een nieuwe groep, het aangaan of verbreken van een relatie of als het thuis een tijdje onrustig is/was. Ook lichamelijke veranderingen zoals een groeispurt of de puberteit kunnen het zelfbeeld tijdelijk beïnvloeden. Het lichaam voelt dan even erg vreemd aan en het kost tijd om hier aan te wennen. Je kunt je een tijdje onhandig en onzeker voelen.
Hoe signaleer je een negatief zelfbeeld?
Het is niet altijd duidelijk zichtbaar wanneer jongeren worstelen met een negatief zelfbeeld. In de puberteitsperiode lopen jongeren ook niet steeds te koop met hun gevoelens. Daarbij is het in deze periode normaal dat jongeren periodes van twijfel en onzekerheid kennen in hun zoektocht naar hun eigen identiteit. Wanneer deze periodes van onzekerheid lang aanslepen dan is het belangrijk dat men oog heeft voor signalen die kunnen wijzen op een negatief zelfbeeld:
- De jongere met een negatief zelfbeeld gaat zich steeds op een negatieve manier vergelijken met anderen: het zal vaker kritiek hebben op zichzelf, zichzelf minder mooi, goed of slim vinden en anderen (in hun omgeving of van tv/tijdschriften) ophemelen.
- De jongere heeft moeite om voor zichzelf op te komen en ervaart een gevoel van leegte: dit uit zich meestal in een zekere mate van lusteloosheid, nergens aan beginnen, het er bij laten als er iets is gebeurd wat niet leuk was en niet ingrijpen. Deze passiviteit valt vaak ouders als eerste op.
- Bij de lusteloosheid kunnen ook sombere gevoelens, neerslachtigheid en gevoelens van hulpeloosheid voorkomen: de jongere heeft negatieve gedachten en verliest de hoop dat het beter zal worden. De jongere trekt zich terug, spreekt minder af met vrienden/vriendinnen en is duidelijk minder vrolijk en onbezorgd.
- Jongeren (en kinderen) met een laag zelfbeeld reageren in conflictsituaties sneller onhandig, veel te boos of juist erg angstig. Deze kinderen lopen een groter risico om het mikpunt van pesters te worden.
Bij kinderen valt onzekerheid op wanneer ze zich anders gedragen dan dat ouders of leerkrachten van ze gewend zijn. Kinderen kunnen bijvoorbeeld in bepaalde situaties opvallend verlegen, onrustig of juist druk/grappig (clownesk) gedrag laten zien. Het kan ook dat het kind via lichamelijke klachten ‘laat weten’ dat het niet lekker in zijn vel zit. Bijvoorbeeld buikpijn, hoofdpijn, eczeem of andere uitslag, misselijkheid of moe/geen energie hebben.
Bij jongeren is vaak minder aan de buitenkant te zien, ze zitten vaak in de knoop met zichzelf, de ander, de school, hun identiteit en zin van het bestaan. Ze worden bestookt door onprettige gedachten. Hoe filter je die negatieve gedachten over jezelf en hoe kun je met meer lef en positieve energie in het leven staan? Jongeren met een laag zelfbeeld kunnen in een negatieve spiraal terechtkomen.
Met een negatief zelfbeeld vind je dat je niet voldoet aan wat er van je verwacht wordt. Je bent bang om fouten te maken en misschien ben je daardoor heel perfectionistisch, of twijfelend en weinig ondernemend. Zo voorkom je dat er dingen mislukken en je je niet nog slechter hoeft te voelen over jezelf. Maar zo durft je ook geen risico te nemen, waardoor je ook minder succesmomenten kunt opdoen en je zelfbeeld positief kunt aanvullen.
Meisjes eerder een negatief zelfbeeld
Meisjes hebben het meest last van een negatief zelfbeeld, vooral rond hun veertiende jaar. Meisjes zijn voor hun zelfbeeld meer afhankelijk van wat leeftijdsgenoten van hen vinden dan jongens dit zijn. Bij jongens is vooral het eigen presteren het belangrijkst voor een positief zelfbeeld. Ook het uiterlijk van meisjes speelt een rol. Het uiterlijk verandert in de pubertijd en dit gaat vaak samen met veel onzekerheid.
Op de basisschool wordt vaak minder zelfstandigheid gevraagd van meisjes dan van jongens. Van jongens wordt meer individueel presteren en meer opkomen voor zichzelf verwacht. Jongens kunnen zich daardoor beter redden tussen leeftijdsgenoten. Bovendien kunnen ze beter voor zichzelf opkomen tegenover hun ouders. Daarbij krijgen jongens vaak meer vrijheid. Meisjes mogen minder; ze moeten bijvoorbeeld eerder thuiskomen en worden verwacht hulp te vragen als hen iets niet lukt. Minder zelfstandigheid dus en dit kan de onzekerheid vergroten en het zelfbeeld verlagen.
Allochtone jongeren
Allochtone jongeren kunnen in verwarring raken doordat ze vaak geen duidelijk beeld van henzelf in hun hoofd hebben. Waar horen ze bij? Bij welke cultuur passen ze het beste? Wat willen ze vasthouden van hun oorspronkelijke cultuur? En kan/mag dit? Ze kunnen heen en weer geslingerd worden. Voor moslimjongeren kan een negatief beeld in de maatschappij over moslims nadelig zijn voor het zelfbeeld.
Wilt u meer weten?
Wilt u een afspraak maken of wenst u meer informatie over de behandeling van negatief zelfbeeld bij kinderen en jeugdigen, dan vindt u hier de contactinformatie van al onze praktijklocaties.